Liryka

Witajcie!

Dzisiaj poświęcimy czas na szczegółowe omówienie jednego z trzech  rodzajów, które poznaliście wcześniej. TUTAJ

Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich

Co cechuje gatunki liryczne?

•  bogactwo środków stylistycznych - język poetycki
• zazwyczaj  podział na wersy i strofy
• częste występowanie rymów
• obecność podmiotu lirycznego
• monolog liryczny

 Zacznijmy zatem od wyjaśnienia najważniejszych elementów utworu lirycznego

Podmiot liryczny - osoba mówiąca, podmiot mówiący w utworze, najczęściej wyraża swoje emocje, przeżycia i doznania

Monolog liryczny - najczęstszy sposób wypowiadania się w liryce : utwór liryczny jest osobistym wyznaniem podmiotu , który skupia się na wyrażeniu swojego świata wewnętrznego

Adresat utworu - osoba, do której zwraca się podmiot mówiący. Adresatem może być pojęcie, przedmiot, zjawisko. Nie zawsze musi być ujawniony.

Wers - jedna linijka wiersza

Strofa (zwrotka) - wyodrębniona graficznie część utworu, zbudowana co najmniej z dwóch wersów.

Refren - powtarzający się (zazwyczaj po każdej strofie) fragment wiersza

Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych zakończeń wyrazów.

PODZIAŁ LIRYKI

1. ze względu na sposób uobecniania się podmiotu lirycznego

BEZPOŚREDNIA

podmiot liryczny wypowiada się w 1. osobie i prezentuje się jako osoba przeżywająca i prezentująca swój świat myśli,  uczuć i doznań. Dla tego typu liryki charakterystycznym sposobem wypowiedzi jest monolog liryczny

Do liryki bezpośredniej należą:  

• liryka osobista - podmiot liryczny sugeruje, że jest tożsamy z autorem 
• liryka roli - podmiot liryczny wypowiada się, udając postać fikcyjną, (np. historyczną, mitologiczną), a jego wypowiedź udaje wypowiedź tej postaci
• liryka maski - podmiot liryczny wypowiada się, udając przedmiot, zwierzę, roślinę, wygłasza poglądy, które możemy utożsamić z przekonaniem autora
  

  POŚREDNIA
podmiot liryczny wypowiada się w 3. osobie, wyraża myśli i emocje za pośrednictwem opisu lub przedstawienia sytuacji. Monolog liryczny może wystąpić tutaj razem z dialogiem, elementami narracji lub opisem. 
Odmianami liryki pośredniej są

•   liryka opisowa - podmiot liryczny ukrywa się za opisem, m.in. krajobrazu lub przedmiotów
• liryka sytuacyjna - występują w niej  elementy narracji lub dialogu, a podmiot liryczny nie uczestniczy w tych wydarzeniach

LIRYKA INWOKACYJNA (APELU)

podmiot liryczny zwraca się do konkretnego adresata (ty) z określoną prośbą, żądaniem , rozkazem

LIRYKA PODMIOTU ZBIOROWEGO

podmiot liryczny występuje jako "my", czyli wypowiada się w imieniu grupy, treści wyrażone w utworze poetyckim są tożsame z przeżyciami danej społeczności.

  

2.    ze względu na tematykę

MIŁOSNA

•  temat: miłość jako zjawisko lub też konkretne przeżycie miłosne związane z określoną prośbą
• Erotyki: zbiorowa nazwa dowolnych utworów o tematyce miłosnej
• przykład: Adam Mickiewicz "Niepewność" (Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę...)  [Ja osobiście polecam wykonanie tego utworu przez Antoniego Pawlickiego (nie ukrywam jeden z moich ukochanych polskich aktorów) Antoni Pawlicki "Niepewność" - kliknij tutaj oraz Marka Grechutę  Marek Grechuta "Niepewność" ]

REFLEKSYJNO-FILOZOFICZNA

• temat: istota bytu, los człowieka, możliwość poznania świata, zagadnienia etyczne, przekonania światopoglądowe
• popularne gatunki : różne, raczej o dłuższym formacie wiersza    (rzadko krótsze niż 11-zgłoskowce)
• przykład: Jan Kochanowski "Pieśń IX", Czesław Miłosz "Traktat moralny" 

RELIGIJNA 

• temat:Bóg, obrzędowość religijna, nadprzyrodzony cel życia
• gatunki: hymn, pieśń, psalm
• przykład: "Bogurodzica", kolędy  

PATRIOTYCZNO-OBYWATELSKA

• temat : dobro wspólne, troski i problemy całości społeczeństwa, naród
• gatunki: często gatunki podniosły, pieśni i formy dłuższe, z pogranicza epiki
• przykład: Maria Konopnicka "Rota", Jan Kochanowski "Pieśń XIV" 

AGITACYJNO-POLITYCZNA

• temat: cele działania określonej grupy ludzi, mobilizowanie do określonych działań
• gatunki: podniosłe, np. pieśni, a również dość często satyryczne
• przykład: Władysław Broniewski "Bagnet na broń"

AUTOTEMATYCZNA

• temat: poeta, czynności poetyckie, poezja (jej istota i rola), utwór poetycki, język poetycki
• gatunki: różne, częściej formy krótkie (elementy spotykane, np. w poemacie dygresyjnym)
• przykłady: Horacy "Exegi monumentum", Wisława Szymborska "Radość pisania"         

WYBRANE GATUNKI LIRYCZNE

1. pieśń - utwór stroficzny o regularnej budowie i wyrazistym rytmie opartym na jednakowej liczbie sylab w wersach, stałym układzie rymów, refrenie oraz powtórzeniach - Jan Kochanowski "Pieśni"  
2. hymn -  uroczysta pieśń pochwalna o charakterze religijnym lub patriotycznym, sławiąca Boga, osobę, bohaterskie czyny, wielkie idee, ojczyznę. Cechy hymnu to podniosły nastrój, apostrofy - Hymn o miłości św. Pawła 
3. tren - utwór żałobny poświęcony zmarłej osobie, wyrażający żal po jej śmierci oraz głoszący pochwałę zasług i zalet zmarłego - Jan Kochanowski "Treny"
4. fraszka -   krótki wierszowany utwór o różnorodnej tematyce, zwykle żartobliwy, czasem refleksyjny, bywa zakończony zaskakującą puentą - Jan Kochanowski "Na lipę"
5. sonet - utwór składający się z 14 wersów podzielonych na cztery zwrotki - dwie strofy są  czterowersowe (nie zawsze są one pierwsze) i mają charakter opisowy, dwie kolejne są trzywersowe i mają charakter refleksyjny - Adam Mickiewicz "Sonety krymskie"

Będąc przy temacie liryki powiedzmy jeszcze o rodzajach wierszy. 

• wiersz stroficzny - utwór, który jest podzielony na strofy
• wiersz sylabiczny - utwór o jednakowej liczbie sylab w każdym wersie lub powtarzalnym układzie tych wersów w strofach
• wiersz wolny - utwór o swobodnej budowie, np. o różnej liczbie sylab w wersach, strofach różnej wielkości
• wiersz biały - utwór pozbawiony rymów, charakterystyczny dla poezji współczesnej

To tyle na dzisiaj i dziękuję Wam bardzo, że ze mną jesteście. W temacie liryki można jeszcze mówić o podziale rymów, ale przeznaczę ten temat na inny post :)
Dziękuję jeszcze raz i do zobaczenia, w kolejnym temacie zajmę się epiką.


-------------------------------------------------------------------------------------------------------


                                               kiki2000