Epika
Witajcie!
Dzisiaj zajmiemy się szczegółowym omówieniem epiki. Uprzedzam, że treści będzie dużo i będę chciała przedstawić część dzisiejszych zagadnień, takich jak najważniejsze elementy utworu epickiego i typy bohaterów na przykładzie "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Będzie to dla wielu świetna powtórka epopei narodowej, która będzie przeze mnie omówiona w niedalekiej przyszłości.
Zacznijmy od cech epiki.
Cechy epiki:
- o wydarzeniach opowiada narrator
- wypowiadają się także bohaterowie w postaci dialogów i monologów
- świat przedstawiony ma charakter fabuły
- utwory epickie najczęściej są pisane prozą, rzadziej wierszem
Typy narratora
narrator pierwszoosobowy
- wypowiada się w 1 osobie liczy pojedynczej lub mnogiej jako "my"
- relacjonuje wydarzenia, w których sam uczestniczy lub których był świadkiem
- wyraża swoje myśli i odczucia, wypowiada opinie na temat zdarzeń i bohaterów
narrator trzecioosobowy
- wypowiada się 3 osobie liczby pojedynczej
- nie uczestniczy w wydarzeniach, o których opowiada, stoi z boku, znajduje się na zewnątrz świata przedstawionego i jest niewidoczny dla odbiorcy
- jest wszechwiedzący - wie wszystko o wydarzeniach i bohaterach, zna ich myśli, zamiary i pragnienia
- nie ocenia zdarzeń i bohaterów, nie ujawnia swoich odczuć
- może opowiadać o wydarzeniach odległych w czasie i przestrzeni
RODZAJE EPIKI
- epika wierszowana - jest zapisana w formie wiersza. Zaliczamy do niej takie gatunki jak epos, poemat epicki
- epika prozaiczna - jest napisana prozą, czyli tekstem ciągłym. Taką formę ma większość gatunków epickich, np. powieść, opowiadanie, nowela
Składniki akcji
- ekspozycja
- zawiązanie akcji (rozpoczęcie)
- rozwinięcie akcji
- punkt kulminacyjny
- rozwiązanie akcji
NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY UTWORU EPICKIEGO
Narrator - fikcyjna osoba, która opowiada o wydarzeniach w utworze epickim. Nie należy utożsamiać jej z autorem dzieła
Narracja - opowieść narratora, dzięki której czytelnik poznaje świat przedstawiony w utworze epickim
Fabuła - wszystkie wydarzenia przedstawione w utworze, powiązane ze sobą pod względem przyczynowo-skutkowym, poznawane dzięki relacji narratora i wypowiedziom bohaterów. Elementy fabuły: akcja utworu i wszystkie jej wątki. Fabuła może był jednowątkowa, jak na przykład w nowelach i wielowątkowa, jak np. w powieściach
Bohater literacki - postać występująca w utworze
Akcja - ciąg wydarzeń ( w obrębie fabuły), które zmierzają do konkretnego rozwiązania
Przykład: W "Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza akcja rozpoczyna się od przybycia Tadeusza do Soplicowa, a kończy się ucztą z okazji zaręczyn trzech par. Fabuła obejmuje natomiast akcję, a ponadto wydarzenia wcześniejsze (młodość Jacka Soplicy opowiedziana podczas spowiedzi i opowieści Gerwazego)
Wątek - to szereg wydarzeń związanych z jedną lub kilkoma postaciami. Możemy wyróżnić wątki główne (bohaterowie pierwszoplanowi) oraz wątki poboczne (postacie drugoplanowe)
Przykład: "Pan Tadeusz" - wątek główny to miłość Tadeusza i Zosi, spór o zamek, dzieje Jacka Soplicy, a wątki poboczne: spór Rejenta z Asesorem o psy, miłosne perypetie Telimeny... WĄTKI POBOCZNE SĄ RÓWNIEŻ WAŻNE, JAK WĄTKI GŁÓWNE, GDYŻ NIEKIEDY MAJĄ ONE WPŁYW NA LOSY BOHATERÓW PIERWSZOPLANOWYCH!
Punkt kulminacyjny - kluczowy moment w utworze, w którym akcja osiąga najwyższe napięcie (w punkcie kulminacyjnym rozstrzygają się losy bohaterów)
Przykład: W "Panu Tadeuszu" punktem kulminacyjnym jest zbrojny najazd na dwór w Soplicowie
Retrospekcja - przywołanie przez bohatera lub narratora wydarzeń wcześniejszych, przeszłych, które rozegrały się przed rozpoczęciem akcji utworu
Przykład: W "Panu Tadeuszu" o retrospekcji mówimy, gdy ksiądz Robak (Jacek Soplica) w spowiedzi tuż przed swoją śmiercią wyjawia Sędziemu skomplikowane dzieje swojego życia oraz Gerwazy, gdy opowiada Hrabiemu historię zamku
Typy bohaterów: (omówione na przykładzie epopei "Pan Tadeusz")
- główny (pierwszoplanowy) - ma decydujący wpływ na wydarzenia - JACEK SOPLICA, TADEUSZ, ZOSIA, HRABIA
- drugoplanowy - pozostaje w związku z głównym bohaterem, jednak jego losy nie mają decydującego wpływu na wydarzenia - ASESOR, REJENT, PODKOMORZY, WOJSKI HRECZECHA, KARCZMARZ JANKIEL
- epizodyczny - bierze udział w wydarzeniach niezbyt istotnych dla rozwoju akcji - TEKLA HRECZESZANKA
- zbiorowy - grupa postaci reprezentująca określoną społeczność - SZLACHTA
- pozytywny - obdarzony wzorcowymi cechami charakteru - MACIEK NAD MAĆKAMI
- negatywny - wyposażony w naganne cechy charakteru - MAJOR PŁUT
- statyczny - nie zmienia swojej postawy - SĘDZIA
- dynamiczny - pod względem wydarzeń przechodzi wewnętrzną przemianę - JACEK SOPLICA
WYBRANE GATUNKI EPICKIE
- mit - opowieść fantastyczna przekazywana z pokolenia na pokolenie, prezentująca wierzenia dawnej społeczności, które wyjaśniają powstanie świata i ludzi, pochodzenie zjawisk przyrody, źródła zwyczajów, podejmują problemy dobra i zła, bohaterami mitów są bogowie i herosi - mit o Syzyfie
- legenda - opowieść ludowa przekazywana z pokolenia na pokolenia, zawiera elementy fantastyczne, osnute wokół faktów i postaci historycznych, dotyczy konkretnych miejsc, osób lub zdarzeń, tłumaczy powstanie miast i państw, opowiada o niezwykłych czynach bohaterów wzorowanych na postaciach historycznych - legenda o Lechu, Cechu i Rusie
- baśń - utwór o treści fantastycznej , opowiada o niezwykłych bohaterach i cudownych wydarzeniach, które rozgrywają się w bliżej nieokreślonym miejscu i czasie, kończy się szczęśliwie - zwycięstwem dobra nad złem, zawiera morał, bohaterami baśni są księżniczki, rycerze, smoki, wróżki, czarownice, a także występują magiczne przedmioty (czapka niewidka, czarodziejska różdżka) - Kopciuszek Charles Perrault
- przypowieść - utwór dydaktyczny niewielkich rozmiarów, w którym przedstawiona historia oprócz sensu dosłownego ma znaczenie głębsze, przenośne (alegoryczne lub symboliczne) - przekazuje ważne prawdy moralne i uniwersalne nauki dotyczące natury ludzkiej, ukazuje postawy warte naśladowania - przypowieść o miłosiernym Samarytaninie
- bajka - krótki, zwięzły utwór o charakterze dydaktycznym, pisany wierszem, zawiera morał, przekazuje ważne prawdy o życiu, krytykuje wady ludzkie - Kruk i lis Ignacy Krasicki
- pamiętnik - utwór, w którym autor wspomina dawne autentyczne wydarzenia i prezentuje związane z nimi refleksje - Pamiętniki Jan Chryzostom Pasek
- dziennik - utwór, w którym autor na bieżąco opisuje aktualne wydarzenia oraz związane z nimi przeżycia i myśli (zapiski prowadzone codziennie i opatrzona datami) - Dzienniki gwiazdowe Stanisław Lem
- nowela - krótki, zwięzły utwór o jednowątkowej fabule, zbudowanej wokół motywu przewodniego (np. rekwizytu czy osoby), z wyraźnie zarysowaną akcją, punktem kulminacyjnym i puentą - Latarnik Henryk Sienkiewicz
- opowiadanie - krótki utwór o prostej, zwykłem jednowątkowej fabule, od noweli różni się swobodniejszą kompozycją i bardziej rozbudowanymi opisami - Opowieść wigilijna Charles Dickens
- powieść - obszerny utwór o rozbudowanej wielowątkowej fabule, z wieloma bohaterami (odmiany powieści opiszę w kolejnym punkcie) - Quo Vadis Henryk Sienkiewicz
- epopeja - rozbudowany wielowątkowy utwór pisany wierszem, przedstawia dzieje bohaterów na tle przełomowym dla całego narodu wydarzeń historycznych, charakteryzuje się podniosłym stylem, zawiera porównania homeryckie, rozpoczyna się inwokacją - Pan Tadeusz Adam Mickiewicz
Będąc przy temacie gatunków epickich na sam koniec warto znać odmiany powieści. Wyróżniamy 6 najbardziej znanych
- powieść historyczna - przedstawia wydarzenia rozgrywające się w epoce odległej autorowi , oprócz bohaterów i zdarzeń fikcyjnych występują postacie i zdarzenia historyczne - Krzyżacy Henryk Sienkiewicz
- powieść obyczajowa - prezentuje codzienne życie określonej grupy społecznej - Syzyfowe prace Stefan Żeromski
- powieść przygodowa - bohaterowie przeżywają liczne przygody, często podróżują do dalekich, egzotycznych krain, akcja jest dynamiczna i szybka - W pustyni i w puszczy Henryk Sienkiewicz
- powieść kryminalna - podejmuje temat zbrodni i opisuje metody jej wykrycia, główny bohater jest detektywem i prowadzi śledztwo zmierzające do rozwiązania zagadki kryminalnej - wskazania sprawcy przestępstwa - Morderstwo w Orient Expressie Agatha Christie
- powieść fantastyczno-naukowa - prezentuje wydarzenia rozgrywające się w odległej przyszłości lub w innych częściach wszechświata, ukazuje wpływ rozwoju nauki i techniki na ludzkie życie, bohaterowie często zmagają się z maszynami i mieszkańcami innych planet, stykają się z innymi formami życia, podróżują w czasie - Solaris Stanisław Lem
- powieść fantasy - przedstawia wydarzenia rozgrywające się w świecie fantastycznym, w którym rządzą reguły magii, występują baśniowe miejsca i stworzenia, bohaterowie walczą ze złem, stojąc na straży dobra i porządku - Hobbit, czyli tam i z powrotem John Ronald Reuel Tolkien (po raz pierwszy poznałam pełne imiona niż J.R.R :) )
Uff! Jeśli doszliście do tego momentu to bardzo Wam dziękuję, że jesteście , a kolejnym tematem będzie dramat - ostatni rodzaj literacki, po którym wkraczamy w inny etap naszego polonistycznego bloga, bo przecież nie tworzę go sama, lecz z Wami!
Do zobaczenia!
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
kiki2000
Komentarze
Prześlij komentarz